Stel je eens het volgende scenario voor: Je bent te gast bij goede vrienden voor een uitgebreid diner. De kamer is warm. Gezellig kaarslicht flikkert als weerspiegeling in de wijnglazen waarin de lekkerste wijn wordt geschonken. Je hebt je goede vrienden al lang niet meer gesproken en daardoor zijn jullie volledig verzonken in een diep gesprek.

Ondertussen komt de geur van zeer smakelijk en vers eten je neus binnen en je hongergevoel begint in een rap tempo van zich te laten horen. Je hebt de hele dag al niet kunnen eten en je maag rommelt daardoor als een gek.

De gastvrouw staat tijdens jullie gesprek namelijk te koken en je maakt in je hoofd een sprong van vreugde als ze eindelijk de stomende pan met hartige stoofpot op tafel zet. De aroma’s van vlees, kruiden en groenten vullen je hart.

Snel schep je een goed bord op en je moet jezelf inhouden om het niet naar binnen te schrokken. De smaak van de eerste hap van de stoofpot vult je lichaam en stilt meteen je trek. Voldaan leg je na de eerste hap beleefd je bestek op je bord om een slok wijn te nemen.

De gastvrouw vraagt of het lekker is en je zegt dat je eigenlijk wel heel graag het recept zou willen hebben. Natuurlijk deelt ze dit graag met je. Ze legt uit dat het belangrijk is om de juiste kruiden te gebruiken en het vlees niet te lang maar ook niet te kort moet stoven.

De sappige smaak en speciale structuur van het vlees is wat voor jou de maaltijd helemaal afmaakt. Nieuwsgierig vraag je welk vlees je vriendin heeft gebruikt. “Ja het vlees, dat is het geheime ingrediënt van dit recept”, zegt ze vol bewondering. “Het is namelijk vers labrador puppyvlees dat ik gisteren in de marinade heb gelegd en…” Labrador?! 

Grote kans dat je hart even een slag overslaat. Het vlees dat je zojuist hebt gegeten is van een hond… 

Percepties Bepalen Onze Realiteit

Wat doe je nu? Eet je door? Of ben je lamgeslagen door het feit dat er vlees van een labrador puppy op je bord ligt en je daar zojuist een hap van hebt genomen? Haal je het vlees van je bord en eet je alleen de groenten op? Of hoef je de groenten ook niet meer wetende dat het hondenvlees heeft aangeraakt?

Als jij bent zoals de meeste Nederlanders en Belgen en je hoort net dat je hondenvlees hebt gegeten zal je gevoel van genot in een klap omslaan naar een bepaalde vorm van afschuw.

Maar stel nou dat je vriendin een stomme grap maakt en zegt dat het vlees helemaal niet van een labrador is maar van een koe. Zou je trek dan weer helemaal terug zijn? Zou je met hetzelfde enthousiasme aan je maaltijd beginnen? Grote kans dat je je toch iets van oncomfortabel zou voelen, zelfs als je weet dat de stoofpot exact hetzelfde is als diegene waar je net met intens genot je eerste hap van nam.

Wat gebeurt hier precies? Hoe komt het dat bepaalde voeding zulke emotionele reacties oproept? Hoe kan het zijn dat eten met een bepaald label als heerlijk wordt ervaren en dat ditzelfde eten maar met een ander label ineens praktisch oneetbaar is geworden?

Het hoofdingrediënt van de stoofpot is niet veranderd. Het was het vlees van een dier en dat bleef het ook. Het enige dat veranderde – of zo leek het althans – was het feit dat het van een ander dier kwam. Hoe kan het dat we zulke radicaal andere reacties hebben over rundvlees en hondenvlees?

Het antwoord op deze vraag kan met een woord worden samengevat: perceptie. We reageren anders op verschillende soorten vlees niet omdat er een fysiek verschil is, maar omdat onze perceptie van het vlees anders is.

De reden dat we zo’n krachtige reactie voelen komt doordat onze percepties voor het grootste gedeelte onze realiteit bepalen. Ze vormen onze gedachten en hoe we ons daarover voelen. En daarmee bepalen onze percepties ons gedrag.

Het Verschil tussen een Hond en een Koe

Het enige contact dat de meesten van ons met koeien hebben is als we ze eten of dragen in de vorm van leer.

Maar voor de meeste Nederlanders en Belgen is de relatie die we met onze hond hebben niet heel veel anders dan dat we die hebben met mensen: We roepen onze honden bij de naam. We zeggen ze gedag en knuffelen met ze als we weer thuiskomen. Als we gaan slapen delen we ons bed met ze. We kopen cadeaus voor ze. We hebben foto’s van ze op onze social media. Als ze ziek worden betalen we zonder nadenken duizenden euro’s bij de dierenarts. En ze geven ons intens verdriet als ze uiteindelijk inslapen.

Onze honden worden gezien als familie, als een lid van het gezin. We eten koeien en houden van honden niet omdat deze dieren nu zoveel verschillen – koeien, net als honden, hebben gevoelens, behoeftes en bewustzijn – maar omdat onze perceptie over ze anders is. En hierdoor is onze perceptie over hun vlees ook anders.

Hierbij hebben we het overigens over onze – de Nederlandse en Belgische – perceptie. De reactie van een Hindu op het eten van rundvlees zou hetzelfde kunnen zijn als de reactie van ons als we hondenvlees eten.

Hoe Schema’s Ons Conditioneren

Percepties verschillen dus ook per mens en per groeperingen. Deze variaties komen door ons schema. 

Een schema is een psychologisch framework dat gevormd wordt door onze overtuigingen, ideeën, percepties en ervaringen. Hierdoor ben je in staat om je snel te oriënteren en informatie op een betekenisvolle wijze te categoriseren en te interpreteren.

Als je bijvoorbeeld het woord ‘verpleegkundige’ hoort zul je waarschijnlijk een beeld voor je zien van een vrouw van middelbare leeftijd in wit uniform die in een ziekenhuis werkt. Zelfs als er feitelijk gezien net zoveel mannen verpleegkundige zijn die normale kleding dragen en die buiten het ziekenhuis werken.

Tenzij je regelmatig in contact komt met verschillende verpleegkundigen zal dit altijd jouw schema zijn van een verpleegkundige.

Hoe we over een dier denken en hoe we het dier behandelen heeft niets te maken met wat voor dier het is, maar wat onze perceptie is over dat dier.

In onze maatschappij zijn we overtuigd dat het normaal is om rund te eten, maar geen hond en passen daar ons gedrag op aan. Maar niet alleen bepalen onze overtuigingen onze acties, onze acties versterken op hun beurt weer onze overtuigingen. Des te meer we geen hond eten maar wel rund, des te meer we geloven dat honden niet eetbaar zijn en koeien wel.

Waarom Jij Geen Spin, Aap of Rat Wilt Eten

Het blijft mij keer op keer verbazen hoe het toch kan dat ik zoveel intelligente, mooie, knappe, slimme, compassievolle en empatische mensen in mijn sociale kringen heb die het beste met iedereen voor hebben maar er tóch voor kiezen om dieren te eten.

Melanie Joy beschrijft dit in haar boek ‘Why We Love Dogs, Eat Pigs, and Wear Cows‘ als ‘the missing link‘ of ‘an unexplained gap‘ in ons perceptuele proces als het aankomt op eetbare diersoorten. Op de een of andere manier lijkt het erop alsof we geen connectie kunnen maken tussen vlees en de bron daarvan.

Heb je je weleens afgevraagd waarom we, van de tienduizenden soorten dieren op aarde, maar slechts een handvol hebben bestempeld als eetbaar?

De gedachte van het eten van een slang, een spin, een rat of een aap zullen je waarschijnlijk een gevoel van afschuw geven terwijl je dit niet ervaart bij de gedachte aan rundvlees of kip.

En dat is het meest treffende: niet de aanwezigheid van afschuw, maar de afwezigheid ervan.

Bewijs suggereert dat de afwezigheid van deze afschuw voornamelijk, zo niet helemaal, is aangeleerd.

Moreel Discomfort bij het Eten van Vlees

Je moet begrijpen dat we niet geboren worden met onze schema’s, maar dat deze voor ons worden opgebouwd. Onze schema’s komen voort uit een zeer gestructureerd overtuigingssysteem dat de naam ‘maatschappij’ heeft. Dit systeem bepaalt welke dieren eetbaar zijn en het zorgt ervoor dat we deze dieren zonder schuldgevoel kunnen eten.

Het systeem leert ons vooral hoe we niet moeten voelen. Het meest voor de hand liggende gevoel dat we verliezen door dit systeem is afschuw, terwijl onder afschuw een emotie ligt die veel meer in lijn ligt met wie wij echt zijn: onze empathie.

Maar waarom moet dit systeem zoveel moeite doen om onze empathie te blokkeren?

Het antwoord is simpel: omdat we diep van binnen om dieren geven en we niet willen dat ze lijden. En omdat we ze eten. Dit zorgt ervoor dat onze waardes en acties niet in één lijn liggen en deze incongruentie zorgt ervoor dat we ons moreel oncomfortabel voelen.

Om van dit oncomfortabele gevoel af te komen hebben we drie opties:

1. We kunnen onze waardes veranderen zodat ze gelijk zijn met ons gedrag
2. We kunnen ons gedrag veranderen zodat dit overeen komt met onze waardes
3. Of we kunnen onze perceptie van ons gedrag veranderen zodat het lijkt alsof het strookt met onze waardes (zoals biologisch vlees kopen of denken dat een dier een goed leven heeft gehad voordat het geslacht wordt).

De laatste optie bepaalt hoe ons schema over vlees is gevormd. Door onze perceptie van ons gedrag te veranderen kunnen we ons comfortabel genoeg voelen om vlees te eten. En het systeem waarin we leven is erop ingericht om het ons zo gemakkelijk mogelijk te maken.

De Introductie van het Carnisme

Ik stelde de vraag al eens eerder, maar wees eens eerlijk naar jezelf. Waarom eet je wel een varken maar geen hond? Grote kans dat je iets zou zeggen als “honden zijn mijn vrienden”, “honden zijn schattig”, “honden zijn vriendelijk”. En dat je zou zeggen “varkens zijn lui”, “varkens zijn smerig”, “varkens zijn lelijk”.

Dan zou mijn vervolgvraag kunnen zijn: hoe weet je dit? Heb je weleens een tijdje doorgebracht met een varken? En zou je een varken kunnen eten als je hem net zo goed leerde kennen als je hond? Waarom fokken we eigenlijk varkens om ze op te eten?

De meeste vleeseters zullen wellicht zeggen dat ze het niet weten omdat ze er nooit over hebben nagedacht (zou ik hebben gezegd!). Of ze zouden zeggen omdat dat nu eenmaal de manier is waarop we het altijd al gedaan hebben.

Het is de manier waarop we het altijd al gedaan hebben.

Stop even met lezen en laat die statement eens op je inwerken. Denk er goed over na. Het ene diersoort sturen we naar de slacht en van het andere diersoort houden we omdat dat nou eenmaal de manier is waarop we het altijd al gedaan hebben. Zodra onze houding en gedrag richting dieren zo inconsistent is kunnen we met zekerheid zeggen dat we opgevoed zijn met absurditeiten. Het is absurd dat we varkens eten en van honden houden en niet eens weten waarom.

Mensen spenderen soms maanden om uit te zoeken welke bank ze willen kopen en toch denkt niemand na als ze voor het vlees schap staan welk diersoort we eten en waarom.

De vleesindustrie slacht wereldwijd meer dan 124.000 dieren PER MINUUT. Toch supporten al deze intelligente, mooie, knappe, slimme, compassievolle en empatische mensen (uit mijn sociale kring waar ik het eerder over had) dit gruwelijke feit omdat het de manier is waarop we het altijd gedaan hebben. 

Wat zorgt er in vredesnaam voor dat er zoveel van dit soort goede mensen zoiets kwaadaardigs blijven steunen en zich dit niet eens realiseren? Volgens Melanie Joy is het een zeer complexe vraag met een simpel antwoord: carnisme.

Het Carnisme Uitgelegd

In onderstaand filmpje legt Melanie Joy uit wat carnisme precies is maar als je het filmpje niet wilt bekijken heb ik een samenvatting van de informatie hieronder in het artikel uitgewerkt.

We weten allemaal wat een vegetariër is en inmiddels ook een beetje wat een veganist is. Het zijn mensen die ervoor kiezen om geen vlees of helemaal geen dierlijke voeding te consumeren of te gebruiken.

Maar het is niet alleen dit kenmerk wat typisch is voor deze mensen. Vaak zegt het nog veel meer over ze, namelijk dat het meestal mensen zijn die van de natuur houden en respect hebben voor alles dat leeft. Met andere woorden, er hangt een bepaalde overtuiging aan het zijn van vegetariër of veganist die veel zegt over de waardes van die persoon.

Mensen die wel vlees eten worden vaak bestempeld als vleeseters of omnivoren. Maar hoe accuraat is dat? Ik legde net uit dat een vegetariër niet enkel een planteneter is. Er hangt een heel overtuigingssysteem vast aan het zijn van vegetariër.

In tegenstelling tot vleeseters die het eten van vlees lijken te isoleren alsof het niet deel uitmaakt van zijn of haar overtuigingen en/of waardes. Het lijkt erop dat iemand die vlees eet dat niet doet vanuit een overtuiging maar is dat wel zo? Eten we wel varkens maar geen honden omdat we dit niet vanuit een overtuiging doen als het aankomt op het eten van dieren?

De Onzichtbaarheid van het Carnisme

In de westerse wereld eten mensen vlees omdat ze daarvoor kiezen en niet om te overleven. Ze eten het omdat ze het lekker vinden en ze eten het omdat het altijd zo gedaan is.

We zien het eten van vlees niet zoals we het veganisme zien – als een keuze, gebaseerd op een aantal aannames over dieren, onze wereld en onszelf. Nee, we zien het juist als iets natuurlijks om te doen omdat we het altijd zo gedaan hebben.

We eten dieren zonder na te denken over wat we doen en waarom omdat het overtuigingssysteem dat dit gedrag aanstuurt onzichtbaar is. Dit onzichtbare overtuigingssysteem is wat Joy carnisme noemt.

Carnisme is het overtuigingssysteem waarin wordt aangenomen dat het eten van bepaalde dieren ethisch verantwoord en gepast is.

Carnisten – de mensen die dus vlees eten – zijn niet hetzelfde als carnivoren. Carnivoren zijn afhankelijk van vlees om te overleven. Ook zijn het geen omnivoren. Een omnivoor is een dier – mens of niet – dat de fysiologische capaciteit heeft om zowel vlees als planten te verteren. Maar net zoals een carnivoor, zegt de term omnivoor iets over de biologische werking en niet over de filosofische keuze.

Carnisten eten vlees niet omdat ze moeten maar omdat ze ervoor kiezen en keuzes komen altijd voort uit een overtuiging.

De overtuiging van het carnisme is ons al vanaf jongs af aan aangeleerd, bewust of onbewust. We noemen dit conditioneringen. Conditioneringen zijn vaak onderhevig aan wat de meerderheid van een maatschappij als normaal beschouwd. Niemand wil als buitenbeentje te boek komen te staan en volgt daarom vaak de normen van de maatschappij zonder hier over na te denken.

Roken Voor Een Gezonde Keel

Zo was het vroeger heel normaal om te roken en was je een sukkel als je het niet deed. Vandaag de dag is roken niet meer de norm en is het zelfs verboden in openbare gebouwen, restaurants en café’s.

Het is echter lastiger om een ideologie als het carnisme bloot te leggen omdat het onzichtbaar is. De reden dat het onzichtbaar is komt doordat het een gewelddadige ideologie is. Er kan geen vlees zijn zonder slacht.

Vrijwel iedereen haat het om anderen – mensen of dieren – onnodig te zien lijden. Daarom is het van cruciaal belang dat alle horrors rondom het carnisme achter gesloten deuren verborgen blijft. Als iedereen elke keer dat ze vlees zouden kopen geconfronteerd zouden worden met wat eraan vooraf was gegaan, zou het carnisme een snelle dood sterven.

Waarom zien we bijvoorbeeld nooit stieren of kalfjes in de wei? En de miljoenen kippen in ons land, waar zijn die?

De vleesindustrie is zich zeer goed bewust van het feit dat het geweld dat gepaard gaat met de productie van vlees zo ver mogelijk bij de consument vandaan moet blijven willen ze nog kunnen blijven bestaan. Daarom worden deze dieren gehouden in zogenaamde megastallen zonder ramen.

“If slaughterhouses had glass walls, everyone would be vegetarian,” Paul en Linda McCartney

De 3 N’n van Rechtvaardiging

Naast onzichtbaarheid heeft het carnisme nog een ander verdedigingsmechanisme namelijk rechtvaardiging. 

Carnisme leert ons dat het eten van vlees te rechtvaardigen is door ons te laten geloven dat de mythes van vlees, eieren en zuivel de feiten zijn van vlees, eieren en zuivel. Met andere woorden, carnisme leert ons te geloven in de 3 N’n van Rechtvaardiging: dieren eten is Normaal, Natuurlijk en Noodzakelijk.

En ja, dit hoorden we al eens eerder:

• slavernij is Normaal, Natuurlijk en Noodzakelijk
• mannelijke dominantie is Normaal, Natuurlijk en Noodzakelijk
• heteroseksuele overheersing is Normaal, Natuurlijk en Noodzakelijk

Daarnaast zijn de mythes van carnisme geïnstitutionaliseerd: ze worden ondersteund en gepromoot door alle grote sociale instituten, welke op hun beurt deze mythes op ons overdragen. Op die manier is de carnistische eenzijdigheid ingebed in de fundamenten van de maatschappij.

En als we geboren worden in een geïnstitutionaliseerd systeem zoals carnisme, internaliseren we het. We nemen zowel de mythes als de producten van carnisme in ons op.

Binnenin ons creëert carnisme een mist in ons denken, waardoor onze perceptie van vlees, eieren, zuivel, en de dieren die we eten, vervormd geraakt.

Bijvoorbeeld, carnisme leert ons om dieren in strakke categorieën te plaatsen in ons denken, en daardoor ook in onze harten.

Carnisme leert ons om gefokte dieren te zien als objecten, als dingen, eerder dan als wezens.

En carnisme leert ons om gefokte dieren te zien als abstracties, alsof ze geen individualiteit of persoonlijkheid van zichzelf hebben: een varken is een varken, en alle varkens zijn hetzelfde.

Maar het feit dat het carnisme zulke uitgebreide verdedigingsmechanismen nodig heeft is eigenlijk goed nieuws. Het toont de ware kwetsbaarheid van het systeem.

Bedenk je eens: we geven veel om dieren, om rechtvaardigheid, en om de waarheid.

En carnisme is afhankelijk van onze onverschilligheid en het systeem is gebaseerd op misleiding. Dus carnisme heeft ons nodig om zijn industrie te laten draaien, om de waarheid te negeren en om het enige dat ons vrij maakt af te weren: bewustzijn.

De Grootste Bedreiging voor het Carnisme

Bewustzijn is het licht dat door de mist van carnisme heen schijnt, waardoor de donkere waarheden die met veel hard werk voor ons verborgen worden, belicht worden.

Ten tweede doorbreekt bewustzijn de onduidelijke waas in ons denken, waardoor de schaduw die over ons hart werd gelegd wordt verjaagd en zo de natuurlijke gloed van onze empathie weer vrijgelaten wordt.

Als laatste is bewustzijn de grootste bedreiging voor carnisme, omdat we met bewustzijn keuzes kunnen maken die weerspiegelen wat we diep van binnen denken en voelen, eerder dan wat ons geleerd werd om te denken en te voelen.

We kunnen onze eigen keuzes maken in vrijheid.

Zonder bewustzijn is er geen vrije keuze.

En hoewel het verleidelijk is te voelen dat het probleem zo groot is dat onze individuele inspanningen geen verschil zullen maken, of dat het systeem nooit zal veranderen, de waarheid is dat élke keuze die we maken, een verschil maakt, voor anderen, en voor onszelf.

En de geschiedenis leert ons, steeds opnieuw, dat bewustzijn de deuren opent naar sociale transformatie. Wanneer integere mensen hun zicht verbreden, eisen ze verandering.

En krachtige verandering is nu al bezig, over heel de wereld, terwijl meer en meer mensen hun denken openen en nee zeggen tegen carnisme.

De veganistische beweging, die de tegenhanger is van carnisme, is één van de snelst-groeiende sociale rechtvaardigheidsbewegingen ter wereld vandaag.

Carnisme vecht uiteraard terug met gebruik van foute informatie, en tactieken die angst zaaien, in een poging de veganistische boodschap te ondermijnen.

Maar ondanks wat carnisme ons wil doen geloven, is veganisme genezend voor ieder van ons.

Het Creëren van een Mooiere Wereld voor Iedereen

Dus met bewustzijn kunnen we een betere wereld creëren voor alle wezens, zowel voor humane als niet-humane wezens.

Met bewustzijn kunnen we voorbij carnisme bewegen.

We kunnen onze consumptie van vlees, eieren en zuivel verminderen en hopelijk, op een dag, volledig elimineren.

We kunnen meer leren over carnisme en veganisme, om zo beter geïnformeerde consumenten en soevereine burgers te worden.

En dat is precies wat ik met dit artikel heb proberen te doen. Dit artikel heb ik niet geschreven om jou of andere mensen te veroordelen. Dat zou namelijk hypocriet zijn aangezien ik 28 jaar lang de grootste vleeseter was aller tijden en zelfs jaren met plezier in een slagerij heb gewerkt.

Ik heb dit artikel geschreven voor iedereen die er aan toe is om de ogen te openen en van mening is dat we als mensheid te ver zijn gegaan. Net zoals mijn ogen geopend werden in 2012 na het zien van de documentaire Food Inc.

Als je al begonnen bent met (meer) plantaardig eten dan wil ik je oprecht een schouderklopje geven. Het vergt moed om je oude gewoontes van je af te schudden omdat het onzichtbare carnistische systeem nog steeds volop aanwezig is in onze maatschappij.

Dit systeem zorgt er elke dag nog steeds voor dat je je moet verantwoorden voor de ongebruikelijke keuzes die je maakt en dat is niet altijd even makkelijk.

Ben je nog niet begonnen om meer vegan in je leven te integreren maar zou je wel willen weten waar je kunt beginnen?

Ik heb bepaalde stukken uit dit artikel vrij vertaald uit het boek ‘Why We Love Dogs, Eat Pigs, and Wear Cows‘ van Melanie Joy omdat zij het zo ontzettend goed heeft verwoord. Het boek kan ik je van harte aanbevelen omdat het zoveel inzicht geeft in die prangende vraag waarom we van honden houden, varkens eten en koeien dragen. Klik hier om het boek bij Bol.com te bestellen